33 medeniyete ev sahipliği fail Diyarbakır’de tarihi hanlar varlığını koruyor

DİYARBAKIR Küçük Asya ile Mezopotamya, Asya ile Avrupa arasında büyük tıpkı geçiş yolu ve bir köprü görevi gören Diyarbakır, Tarihi İpek Yolu’nun merkezlerinden olması dolayısıyla mehabetli hanlara ve kervansaraylara familya sahipliği yapıyor.

Farklı medeniyetlere eş sahipliği işleyen, UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde saha düzlük tarihi surlar, İslam aleminin 5. Harem-i Şerif’i kendisine kabul edilen Ulu Cami, On Gözlü Güreşçi Köprüsü ve İpek Yolu ticaretinde koskocaman lüks oynayan hanlar kabilinden tarihi mistik havası olan mekanlar domestik ve yabancı turistlerin yol uğrağı yeri oluyor.

Kentte, Talih ilçesindeki hanlarda bir zaman olduğu gibi günümüzde dahi halı, sim ve altın kabilinden el işi eşyalarını satan dükkanlar bulunmakta. Tarihi İpek Yolu üzerindeki Deliller Hanı, Sülüklü Eğlek ve Hasan Kâmil Hanı, domestik ve ecnebi turistlerin yol uğrağı yerleri olması nedeniyle şehrin hem turizmi açısından hem birlikte tutum açısından öneli bire bir yeri bulunmakta.

Deliller Hanı

Sur ilçesinde Mardin Konu yakınında vadi düz yapı, Hüsrev Ağır Hanı olarak birlikte adlandırılmaktadır. Bu eğlek, 934 yılında Diyarbakır’ın ikinci Osmanlı Beylerbeyi Anormal Hüsrev Paşa yoluyla yaptırılmıştır. Yapının Deliller Hanı adını almasının sebebi, hacı adaylarına kösemenlik fail delillerin burada konaklamasıdır. Eğlek karşısındaki açık alana üstelik Hacılar Harabesi denilmekteydi.

Tarihi İpek Yolu üzerinde vadi alan bu Han, günümüzde otel kendisine işletildiği üzere Kervansaray Otel olarak bilinmektedir. Külliyenin hem cami hem üstelik medreseye topluluk olduğunu tamlayan Diyarbakır Firez, Turizm ve Musiki Derneği Başkanı Kenan Aksu, dönemin tarihi İpek Yolu üstünde mevcut arz büyük hanlardan biri olduğunu söyledi.

Hac vazifesini yerine aktarmak amacıyla öğün üstünde kendilerine rehberlik edecek kişilerin bu handa konakladıklarını ifade fail Aksu, “Eskiden buraya yıkılmak için gelen insanlar, eskiden açacak olmadığı için develerle ulaşımı sağlardı. Gelen misafirler hayvanlarını zir tarafta kâin ahırlarda tutarlardı. Özge iki cellat da aktüel gibi otel olarak kullanırlardı. Deliller Hanı çok şanlı benzeri yere topluluk. Hicaz ve İpek Yolu’na revan tüccarlar veya hac vazifesini hesabına değirmek üzere yola koyulanlar burada kendilerine kösemenlik edecek Delillerle buluşurlar. Buradan hacca veya tecim üzere yola koyulanlara rehberlik yaparlardı. Hem o zaman hem dahi demin çokça sunturlu aynı otel kendisine kullanılıyor” dedi.

Sülüklü Konak

Sülüklü Eğlek evet birlikte Kazancılar Hanı, Sur ilçesinde saha alan tarihi aynı handır. 1683’te Hanilioğlu Mahmut Çelebi ve onun kız kardeşi Atike Bayan tarafından mensur edilen konak, siyah bazalt taştan yapılmıştır. Sülüklü Eğlek, adını avludaki kuyunun içinden otama amaçlı çıkarılan sülüklerden almıştır. Bir Zamanlar 3 katlı ve değme katında 18 odanın olduğu ayrımsız çatı olan hanın zemin katı ahır namına kullanılmıştır fakat konak, günümüzde biricik katlıdır ve kafeterya namına kullanılmaktadır.

Vaktiyle hanın peş katlarının dinlenme odası, alt katların ise dam olarak kullanıldığını söyleyen Katarakt, “Burası 1683 yılında Hanilioğlu Mahmut Çelebi ve onun kız kardeşi Atike Hanım marifetiyle mamul. Eskiden gene buraya gelen kervanların konaklaması için işlenmiş tıpkı han. Ancak daha sonraları burada sülüklerle otama için gidilmiş. O dönemde sülüklerle çok balaban tedaviler yapılmış. Bu yüzden asma bıyığı tedavileriyle bura Sülüklü Konak ismini almış. Şuan tekrar bire bir format turizm amaçlı ve kafeterya yerine kullanılan bu konak, çokça dilek gören mekanlar arasında” ifadelerinde bulundu.

Hasan Ciddi Hanı

Celil Camii’nin maşrık girişinin karşısında yer düzlük Hasan Vakur Hanı, Gazi Caddesi’nin üzerinde kâin tarihi bire bir konak. Hanın iki kitabesinden öğrenildiğine göre, Diyarbakır’ın Osmanlılar vasıtasıyla alınmasından sonra üçüncü vali olan Sokullu Mehmet Gösterişli’nın oğlu Vezirzade Hasan Kâmil tarafından 1572 ve 1575 yılları arasında yaptırılmıştır.

Kabe’nin önce harir örtüsünün Hasan Gösterişli Hanı’nda yapıldığına özen calip Katarakt, “Burası Sokullu Mehmet Rabıtalı’nın oğlu Hasan Ciddi marifetiyle 1572 yılında yapılmıştır. Eskiden burası de kervanların gelip geçtiği ve konakladığı düzlük kendisine bilinmekte. Bu konak 3 kıvrım yerine nesir edilmiştir. Yeryüzü alttaki hayvanların dam olarak kullandığı mahzen bulunmakta. Tabi bu mahzen şimdi kitapevi namına kullanılmakta. Burası zamanında Kabe’nin harir örtüsünün önce yapıldığı yer namına bilinmekte. Çünkü Diyarbakır ipekçilikte Türkiye’dahi bir numara tam kayran alıyor. ve yine dünyadaki arz mehabetli sanatkarların yetiştiği elmas ve pırlanta işçiliğinin evvel yapıldığı yerlerden biridir” diye niteleyerek konuştu.

Hasan Kâmil Hanı’nın 2 külliyesi olduğunu belirten Aksu, “Hanın taraf tarafında kuyumcular, dal tarafta da marangozlar çarşısı yer alıyor. Kafileler o ant hem burada kalıp konaklıyordular hem dahi yanlardaki hareket yerlerinden alışverişlerini ve erzaklarını tamamlıyordular. Günümüzde dahi görüldüğü üzere çok cesim turizm mekanı. İçeride bakırcılar, gümüşçüler, dokumacılar ve Diyarbakır’ın kahvaltı gastronomisiyle ilgili mekanlar bulunmakta” dedi.